Zespół suchego oka

Zespół suchego oka (ZSO) to przewlekła choroba cywilizacyjna, obecnie coraz częstsza. W naszym kraju na schorzenie to cierpi już aż 20-25% (!) a zachorowalność rośnie wręcz z roku na rok.

Jakie są objawy zespołu suchego oka?

Do najczęstszych objawów zespołu suchego oka należy:

• uczucie piasku pod powiekami,

• nadmierne łzawienie,

• zmęczenie oczu

• podrażnienie,

• pieczenie,

• przejściowe zamglenie widzenia.

Niekiedy też występuje światłowstręt oraz swędzenie oczu. Cechą charakterystyczną ZSO jest zróżnicowane nasilenie dolegliwości w zależności od pory dnia, a także w efekcie działania czynników drażniących, takich jak zapylone lub suche powietrze, dym, suchy wiatr.

Zespół suchego oka jest schorzeniem przewlekłym, wymaga stałej opieki i łagodzenia objawów.

Jakie są przyczyny zespołu suchego oka?

Główną przyczyną ZSO jest zanieczyszczenie środowiska, przede wszystkim zła jakość powietrza. Ważnym czynnikiem etiologicznym jest też przewlekłe stosowanie niektórych leków. Statystycznie częściej chorują kobiety w okresie menopauzy, osoby przebywające w klimatyzowanym środowisku – w pomieszczeniach czy samochodach. Powstawaniu suchości oka bardzo sprzyja spędzanie czasu przed monitorem. Wpatrując się w ekran, odruchowo wstrzymujemy mruganie, a więc nawilżanie powierzchni oka filmem łzowym, potocznie zwanym łzami.

Film łzowy to emulsja złożona z trzech warstw: lipidowej (zewnętrznej), wodnej (środkowej) i mucynowej (wewnętrznej). Łzy nawilżają, odżywiają, chronią i oczyszczają przednie powierzchnie oka: spojówkę i rogówkę.

Zespół suchego oka występuje najczęściej w związku z zaburzeniami związanymi z filmem łzowym, takimi jak:

• zaburzenia gruczołów łzowych – zmniejszone wydzielania łez,

• zaburzenia funkcji gruczołów Meiboma – nadmiernego parowania.

Może też być efektem zmian spowodowanych uszkodzeniem spojówki (komórek odpowiedzialnych za produkcję mucyn). ZSO może występować samoistnie albo jako schorzenie wtórne w przebiegu zespołu Sjogrena, reumatoidalnego zapalenia stawów, miejscowych alergii ocznych, trądziku różowatego czy przewlekłego zapalenia brzegów powiek.

Diagnostyka zespołu suchego oka – 4-stopniowy algorytm postępowania

W definicji Zespołu suchego oka wskazuje się, że jest to choroba wieloczynnikowa. Określenie to oznacza, że ZSO to złożone zaburzenie czynnościowe, którego nie można opisać na podstawie jednego mechanizmu działania, objawu przedmiotowego lub podmiotowego. Ustalenie to będzie miało wpływ na powstanie algorytmów diagnostycznych i terapeutycznych.

1. Wywiad i ocena objawów

Podczas wywiadu diagnosta skupia się na ustaleniu objawów, ich nasilenia, czasu trwania a także na zebraniu informacji pomocnych w ustaleniu przyczyn tych objawów.

Zgodnie z wytycznymi PTO wywiad powinien być uzupełniony kwestionariuszem, np.:

• OSDI (12 pytań, ocena wpływu objawów na codzienne funkcjonowanie);
• DEQ‑5 (5 pytań, ocena intensywności symptomów).

Zarówno dobór kwestionariuszy, jak i sam wywiad stanowią know-how danej kliniki.

4.2. Badanie przedmiotowe

W naszej klinice standardem jest wykonywanie badania klinicznego podczas badania pacjenta w jakimkolwiek kierunku. W badaniu pod kątem ZSO specjalista wykonuje je przy pomocy lampy szczelinowej, za pomocą, której można ocenić stan rogówki, spojówki, brzegów powiek oraz gruczołów Meiboma (zaczerwienienie, obrzęk, zatkanie ujść).

Tradycyjna diagnostyka – badania funkcjonalne i obrazowe

4.4. Współczesna zaawansowana diagnostyka obrazowa z użyciem OS-1000

W Centrum Okulistycznym JASKRA pracujemy na aparacie trzeciej generacji OS-1000 umożliwiającym wykonanie badań stosowanych w diagnostyce ZSO w technologii cyfrowej (poprzednie generacje aparatów tego producenta wciąż spotykane to: pierwsza generacja = OSA, druga generacja = IDRA). Aparat OS‑1000 umożliwia m.in. wykonanie testów:

• Meibografia 3D – ocena struktury gruczołów Meiboma
• Interferometria – grubość i jakość lipidów
• Automatyczne NIBUT
• Pomiar menisku łzowego (TMH)
• Analiza mrugania – pełność i częstotliwość.

Algorytm diagnostyczno-terapeutyczny

Krok 1: Wywiad OSDI/DEQ‑5 →
Krok 2: Testy i obrazowanie cyfrowe MGD na aparacie OS-1000
Krok 3: Klasyfikacja ZSO → Dobór terapii

Leczenie ZSO

Jako leczenie zachowawcze w łagodnych postaciach choroby zaleca się standardowo krople nawilżające bez konserwantów. Jeśli przyczyną ZSO są zaburzenia funkcji gruczołów Meiboma stosowane są suche termiczne okłady z użyciem przeznaczonych do tego masek i masaż, które stymulują wydzielanie lipidów do filmu łzowego. Natomiast w przypadkach, gdy główną przyczyną jest nadmierne odparowywanie łez, wybiera się techniki mechaniczne oraz czyszczenie rzęs. W cięższych stanach zapalnych stosuje się kortykosteroidy, cyklosporynę i inne leki tego typu.

Zdarzają się przypadki, gdy zalegająca wydzielina w gruczołach jest tak gęsta, że trudno ją usunąć podczas masażu powiek. Można wtedy wykonać zabieg mechanicznej ekspresji gruczołów Meiboma. Zabieg polega na wyciskaniu zalegającej wydzieliny z brzegów powiek specjalną pęsetą. Zabieg jest nieinwazyjny, ale wymaga precyzji, dlatego rekomendowane jest wykonywanie go w warunkach ambulatoryjnych, gdzie lekarz ma dostęp do lampy szczelinowej. Ciepłe suche okłady przeznaczonymi do tego maskami (stosujemy dwa typy masek: Bruder i i-Relief) mają funkcje wspomagające, ułatwiają przeprowadzenie samego zabiegu.

Tam, gdzie problemem jest nadmierne odparowanie, stosuje się techniki mechaniczne. Dobre efekty daje soniczne czyszczenie rzęs oraz masaż ujść gruczołów Meiboma przeznaczonym do tego urządzeniem. Poza poprawą stanu brzegów powiek w efekcie dokładnego wyczyszczenia rzęs z zalegającej wydzieliny uzyskuje się odblokowanie ujść gruczołów Meiboma, co znacznie poprawia ich opróżnianie, w ten sposób zwiększając zawartość lipidów w filmie łzowym. Zabieg jest nieinwazyjny i delikatny, przypomina czyszczenie zębów elektryczną szczoteczką.

Dwa omówione wyżej zabiegi wzajemnie się uzupełniają i przy przewlekłym przebiegu choroby wymagają powtarzania.

Jeśli objawy są nasilone, wykonuje się natomiast zabieg zamknięcia kanalików łzowych z użyciem żelowych zatyczek punktowych, dzięki którym powstrzymywany jest odpływ łez.

Zalecamy kontrolowanie postępów leczenia co 4-8 tygodni. Zachęcamy zwłaszcza do cyklicznego wypełniania kwestionariuszy OSDI/DEQ-5 oraz kontrolowania parametrów uzyskiwanych w testach diagnostycznych.

Czy zespól suchego oka jest niebezpieczny?

Zespół suchego oka – choć rzadko stanowi bezpośrednie zagrożenie życia – może znacząco wpływać na jakość życia pacjenta. Jest to stan patologiczny, w którym występuje niewystarczająca produkcja łez lub ich niewłaściwa jakość, co prowadzi do zaburzeń w nawilżeniu i ochronie powierzchni oka. W wyniku tego procesu dochodzi do podrażnienia, suchości, a w niektórych przypadkach także do zapalenia spojówek. Długotrwałe występowanie zespołu suchego oka może prowadzić do uszkodzenia komórek powierzchniowych rogówki, co zwiększa ryzyko infekcji oraz pogorszenia ostrości widzenia.

Chociaż zespół suchego oka nie jest zwykle stanem bezpośrednio zagrażającym życiu, jego konsekwencje mogą obejmować przewlekły dyskomfort, ból, uczucie piasku pod powiekami, a także zaburzenia ostrości wzroku. Z tego względu ważne jest wczesne zdiagnozowanie i leczenie tego schorzenia, aby zapobiec pogłębianiu się objawów oraz uniknąć trwałych uszkodzeń strukturalnych oka. Regularne monitorowanie i dostosowywanie terapii są kluczowe w celu utrzymania komfortu pacjenta oraz ochrony zdrowia wzrokowego.

Rekomendacje dla pacjentów

Samokontrola występowania i nasilenia objawów ZSO: kwestionariusze OSDI / DEQ-5

Skorzystanie z zaawansowanej diagnostyki cyfrowej w kierunku ZSO

W razie potrzeby wdrożenie leczenia wieloetapowego: dieta, środowisko, farmakoterapia, zatyczki.